Đạo nhái, lấy nguồn cảm hứng và bootleg/parody: Thật mong manh để nhận ra!

0

Ranh giới giữa đạo nhái và truyền cảm hứng đã vô tình làm nảy sinh nhiều góc khuất và lỗ hỏng khó để phân biệt trong thời trang.

Đạo nhái luôn là vấn đề gây nhức nhói không chỉ trong thời trang mà còn lan rộng ra mọi lĩnh vực nghệ thuật như âm nhạc, hội hoạ, điện ảnh… Đau lòng hơn, vấn nạn ấy luôn tiếp diễn với tần suất ngày càng dày đặc. Đôi khi, sẽ có cá nhân/thương hiệu tự lấp liếm cho qua “tâm bão” bằng lời bào-chữa-hiệu-quả rằng: họ chỉ đang Inspired (lấy cảm hứng) từ cá nhân/thương hiệu khác.

Điều này vô tình làm nảy sinh ra nhiều ý kiến trái chiều và gây hoang mang cho mọi người rằng: Khi nào một sản phẩm, thương hiệu, dự án được coi là đạo nhái hay lấy nguồn cảm hứng? Đạo nhái và truyền cảm hứng khác nhau như thế nào? Để trả lời những câu hỏi này, trước tiên chúng ta cần hiểu được ý nghĩa và bản chất hay khái niệm của vấn đề.

ĐẠO NHÁI – COPY

I HATE COPYCAT – “Tôi ghét việc sao chép ý tưởng” – Walter Van Beirendonck

Sau “drama” giữa hai nhà thiết Walter Van Beirendonck và Virgil Abloh vào năm 2020 xoay quanh bộ sưu tập Louis Vuitton Xuân-Hè 2021, chúng ta đã phần nào thấy được mặt tối và những góc khuất của nền công nghiệp thời trang. Việc đạo nhái trong thời trang không còn là vấn đề mới, nó đã diễn ra suốt gần một thế kỷ kể từ khi những khái niệm về thời trang được hình thành trong 100 năm qua. Đạo nhái len lỏi mọi nơi trong thời trang từ các cá nhân, thương hiệu nhỏ đến những nhà thiết kế đình đám, nhà mốt cao cấp bậc nhất hàng đầu.

Chiếc meme chế giễu cuộc tranh cãi giữa hai nhà thiết kế
Off-White F/W 2019 (Trái) – Punk Zec F/W 2018 (Phải)

Một sản phẩm được xem là đạo nhái khi có những yếu tố về hành vi sai trái như sao chép toàn bộ hoặc một phần thiết kế, ý tưởng gốc ban đầu từ sản phẩm đã xuất hiện trước đó từ cá nhân hoặc thương hiệu. Tiền bạc và tham vọng khẳng định cái tôi, chứng tỏ sự sáng tạo của bản thân là hai mục đích chính dẫn vấn nạn đạo nhái ngày càng nghiêm trọng hơn. Cả hai mục đích đều có điểm chung rằng họ không bỏ ra một chút chất xám hay tâm huyết nào vào sản phẩm, sẵn sàng nhận nhiều ý kiến tiêu cực để đạt được doanh thu, lợi nhuận và danh tiếng.

Virgil Abloh là một trong những nhà thiết kế tai tiếng nhất trong nhiều lần bị tố đạo nhái

Không phải tự nhiên mà mọi người đều có định kiến khi nhắc “Local Brand Việt Nam” hay “Thời trang Việt”, hàng loạt những nhà thiết kế Việt trong những năm qua liên tục bị tố đạo nhái ý tưởng như Đỗ Long, Lê Thanh Hoà, Tăng Thành Công và nhiều cái tên khác nữa.

Nhà thiết kế Linh San bị tố đạo mẫu váy cưới của Lior Charchy

Hay sự việc thương hiệu nội địa Eleven gần như sao chép hoàn toàn thương hiệu 11 by Boris Bidjan Saberi, thương hiệu DVRK đứng trước nghi vấn sao chép hoạ tiết Dior…Cho dù có rất nhiều thương hiệu Việt đang cố gắng khẳng định bản thân mình để vươn ra khu vực nhưng vấn nạn đạo nhái đã phần nào ảnh hưởng đến những thương hiệu ấy.

đạo nhái
11 By Boris Bidjan Saberi và Local Brand đầy tai tiếng Eleven
Sự việc gây tranh cãi giữa thiết kế của DVRK (Trái) và Dior (Phải)

Điểm chung là thay vì nhận thức được sai lầm và thay đổi thì các thương hiệu đạo nhái lại cố tình bẻ lái truyền thông và dư luận bằng cách đưa ra những quan điểm về truyền cảm hứng (Inspired). Đổi trắng thành đen một cách dễ dàng khiến khái niệm truyền cảm hứng trong thời trang trở nên sai lệch và dẫn đến nhiều bỡ ngỡ đối với những bạn chưa hiểu rõ khái niệm này.

đạo nhái

TRUYỀN CẢM HỨNG – INSPIRE

Nhà văn Jonathan Swift đã từng nói: “Chỉ có 3 màu sắc chính, 10 con số và 7 nốt nhạc nhưng điều ta làm với chúng mới là quan trọng”. Và trong thời trang cũng chỉ có ngần ấy chất liệu, phong cách thiết kế, kiểu dáng nhưng sự sáng tạo chính là điểm nhấn giúp thời trang trở nên rực rỡ và vô trùng.

Sáng tạo dựa trên những sự vật, sự việc diễn ra xung quanh nhà thiết kế hoặc được thừa hưởng từ một cá nhân trước đó và vận dụng lên từng centimet vải vóc tạo ra các sản phẩm mang dấu ấn của riêng mình – đó là truyền cảm hứng.

Tabi Boots – đôi giày mang dấu riêng của Martin Margiela được ông lấy cảm hứng từ những đôi tất truyền thông Nhật Bản vào thế kỷ 15
đạo nhái
Những thiết kế của Iris Van Herpen được cô lấy cảm hứng từ thiên nhiên, khoa học và tương lai

Vì vậy, điểm khác biệt giữa “Đạo nhái” và “Lấy cảm hứng” nằm ở việc Đạo nhái là sao chép toàn bộ hoặc một phần sản phẩm đã xuất hiện trước đó còn Truyền cảm hứng là không hề sao chép bất kì thứ gì mà được thừa hưởng theo dạng thầy truyền trò nối và cảm quan xung quanh mỗi nhà thiết kế. Điều này tạo ra những thiết kế không hề bị trùng lặp mà dựa trên sự sáng tạo trước đó để tạo ra những sản phẩm mang dấu ấn riêng của mỗi nhà thiết kế, nâng tầm thời trang lên cao hơn.

đạo nhái
Raf Simons đã chia sẻ rằng chính Martin Margiela đã truyền cảm hứng cho ông bước vào giới thời trang sau khi xem xong buổi trình diễn vào năm 1989
Nhà thiết kế gốc Việt – Peter Do thừa hưởng phong cách thiết kế tối giản trong thiết kế của thầy mình là Phoebe Philo tại Céline

PARODY/BOOTLEG – “LỖ HỎNG” GIỮA COPY VÀ INSPIRE

Ranh giới giữa Đạo nhái và Truyền cảm hứng vô tình lại là khoảng cách tạo ra nhiều lỗ hỏng trong việc định hình cái đúng và sai, hình thành hai khái niệm mới là Châm biếm (Parody) và Mượn ý tưởng (Bootleg). Đây là hai khái niệm gây hoang mang và đáng lo ngại nhất trong giới thời trang.

đạo nhái
Thiết kế của Vetememes gần như tương tự Vetements gây ra khá nhiều tranh cãi khi Vogue đưa tin, liệu đây là Parody/Bootleg hay Đạo nhái ?

Khái niệm Parody ra đời như một sự châm biếm rõ ràng liên quan đến mặt tối và góc khuất của thời trang có thể đến từ sự suy thoái về thiết kế, một sự việc buồn cười đang diễn ra… Từ đó, những nhà thiết kế hoặc các cá nhân lấy điều này để tạo nên cảm hứng làm ra các sản phẩm chế giễu.

Walter Van Beirendonck nổi tiếng với việc châm biếm nhưng vẫn mang tinh thần của nghệ thuật trong thiết kế

Những nhà thiết kế có tên tuổi, họ sẽ áp dụng khái niệm Parody này lên chính những thiết kế riêng biệt của họ. Tạo nên dấu ấn vừa nghệ thuật lại vừa nói lên được tiếng nói của mình. Tạo nên hai khái niệm giữa Parody nghệ thuật và Parody thương mại.

đạo nhái
Sự châm biếm hài hước từ Demna để chỉ ra việc đạo nhái diễn ra tràn lan
$maker là ví dụ điển hình cho việc Parody mang đậm tính thương mại, không hề có ý nghĩa gì

Đối với khái niệm Bootleg, đúng với tên gọi của mình. Họ vay mượn các ý tưởng hoặc thiết kế đến từ các thương hiệu, nhà mốt khác và áp dụng sự khéo léo của mình biến sản phẩm của người khác thành của mình. Tuy rằng, nhìn vào thiết kế ta có thể dễ dàng nhận biết đây là sản phẩm đến từ một thương hiệu nào đó nhưng với sự biến tấu trong thiết kế, họ làm những sản phẩm Bootleg bắt mắt hơn cả những sản phẩm gốc.

đạo nhái
Một chiếc áo Bootleg vay mượn ý tưởng từ Chanel

Rõ ràng, khái niệm Bootleg còn nguy hiểm hơn cả Parody bởi ta không thể phân biệt được sản phẩm này có được gọi là Đạo nhái hay không ? Nhưng nhìn chung thì giới chuyên môn không hề công nhận sự tồn tại mang tính giá trị của khái niệm Bootleg.

đạo nhái
Những sản phẩm gắn mác Bootleg luôn được săn đón bởi giá thành và không thể phân biệt đây có phải được gọi là Đạo nhái hay không.

Hiện nay, có rất nhiều thương hiệu lợi dụng “lỗ hỏng” giữa Copy và Inspire để lách luật, tạo ra các sản phẩm gắn mác “Bootleg”. Khiến khái niệm này trở nên sai lệch ngày càng nghiêm trọng và ảnh hưởng rất nhiều đến các sản phẩm gốc ban đầu.

Sang Jordan 1, một trong những đôi giày gắn mác “Bootleg” đầu tiên dựa trên đôi giày gốc là Air Jordan 1 từ năm 1985
A Bathing Ape Bapesta, dựa trên thiết kế gốc của Nike Air Force 1 từ năm 2002. Chỉ với khái niệm gắn mác “Bootleg”, giá đôi giày hiện tại đang cực kỳ high trên thị trường.

THỜI TRANG TỒN TẠI NHIỀU GÓC KHUẤT VÀ MẶT TỐI

Nhà thiết kế Yves Saint Laurent trước khi chia tay với thời trang, ông đã nói: “Tôi không có gì chung với thế giới mới của thời trang, mà đã bị giảm xuống chỉ còn những bộ quần áo tầm thường. Sự thanh lịch và vẻ đẹp đã bị trục xuất”. Câu nói của ông như hồi chuông cảnh tỉnh đối với những cá nhân, nhà thiết kế đem lợi ích thương mại, tiền bạc và lợi dụng chính thời trang làm công cụ hoàn hảo để thực hiện việc đó.

Martin Margiela chia tay giới thời trang với lý do tương tự Yves Saint Laurent

Điểm chung của ba khái niệm Đạo nhái, Châm biếm thương mại, Mượn ý tưởng đều xuất phát từ mục đích mang tính thương mại. Tiền bạc đã che mờ sự cốt lõi, giá trị mà thời trang mang lại. Với thời điểm xã hội phát triển như ngày nay, thời trang đóng vai trò thiết yếu của mỗi cá nhân. Chính bởi sự nhu cầu ấy đã biến thời trang trở thành miếng bánh béo bỡ để những cá nhân thu lợi trên chính thứ được gọi là nghệ thuật.

Leave a reply

Please enter your comment!
Please enter your name here